بروز صدمات و حوادث در ورزش امری اجتناب ناپذیر است و همواره ورزشکار ( چه دروازه ­بان و چه غیر دروازه ­بان) در معرض یکسری خطرات بالقوه­ای قرار دارد که در صورت اطلاع از مکانیسم آسیب و نحوه درمان این صدمات، از ناتوانی­های بعدی ورزشکار کاسته می ­شود.

اگر مربی و مددکار ورزشی در مورد اقدامات اولیه ورزشی تعلیم درستی ببینند این ناتوانی­ها به حداقل خواهد رسید، کما اینکه امروزه در جامعه ورزشی مملکت ما مربیان ناآزموده بر صدمه حاصل از ورزش نیز دامن می­ زنند.
در حال حاضر، پیشگیری، تشخیص و مراقبت صحیح از صدمات ورزشی دارای اهمیت ویژه ­ای است.

تعریف کمک­های اولیه:

به مجموعه اقدامات، عملیات و مراقبت ­هایی گفته می­ شود که بلافاصله بعد از حادثه و تصادف به آسیب دیدگان یا مجروحان حادثه صورت می­گیرد، تا از عواملی که زندگی و سلامت آن­ها را تهدید می­ کند، جلوگیری کرده و از و خامت حادثه بکاهد و تا رسیدن پزشک به محل حادثه و یا رساندن آن­ ها به مراکز درمانی ادامه یابد.

منظور از این کمک­ ها نه تنها نجات مریض یا مصدوم از خطر مرگ است، بلکه تقلیل و کم کردن ناراحتی و درد مریض، چه از لحاظ روحی و چه از نظر جسمی، توسط اقدامات و مراقبت ­های کمک کننده که آن نیز جزو کمک­ های اولیه محسوب می­ شوند.

آشنایی با روش ­های صحیح کمک­های اولیه به مصدومان، سبب می­ گردد که فرد بهبودی خود را سریهتر به دست آورد و بتواند به ادامه فعالیت مفید و موثر خود بپردازد، اما اگر از روش صحیح کمک­های اولیه و انتقال مصدومین به بیمارستان و مراکز درمانی اطلاع و آگاهی کافی نداشته باشیم، در صورت بروز هر گونه حادثه و صدمه­ ای، ممکن است به دلیل عدم جابجایی صحیح و رساندن بی­ موقع امدادهای ضروری به وی، موجب بروز صدمات و خطرات جانی جدی و خطرناکی برای او بشویم.

صدمات و جراحاتی که به ورزشکاران وارد می­شود، به علل مشخصی از ضرباتی که به افراد معمولی در اجتماع وارد می­شود، متمایز هستند و باید به آنان توجه خاصی بشود. زیرا وجود قدرت جسمانی و فیزیکی مناسبی که در ورزشکاران جوان وجود دارد، این قدرت بدنی صدمات وارده را زودتر ترمیم نموده و دوران نقاهت بیماری را کوتاهتر می­کند.

تمامی تیم­های ورزشی باید حتما پزشک داشته و در تمرینات و مسابقات حضور داشته باشد و صدمات احتمالی را به موقع درمان کند، اتخاذ تصمیم به عهده پزشک است که بازی را ادامه دهد یا نه و بستگی مستقیمی به نظر وی دارد.
فشار و اصرار به ورزشکار مجروح برای ادامه مسابقه صرفا برای برد و باخت خطرناک است.

بهتر است پزشک به کمک دیگران او را به کنار زمین بیاورد و در انتقال مصدوم نیز باید شرایط صحیح و اصولی رعایت شود تا آسیب جزیی به آسیب کلی تبدیل نشود.

نکاتی که کمک کننده باید آن­ها را رعایت کند:

۱- در زمان کمک رسانی هر چه قدر حادثه بزرگ باشد، باید کمک کننده آرامش و خونسردی خود را حفظ کند.
۲- باید مصدوم را از نظر روحی چون بسیار ضعیف شده است کمک کرد و کاری نکنیم که او تحت فشار روحی بیشتری قرار گیرد.

۳- به محض رسیدن به محل حادثه باید میزان جراحات و صدمات را مشخص نماییم.

۴- کمک­های اولیه را به ترتیب و با توجه به اهمیت پشت سر هم انجام دهیم.

۵- اگر مریض یا مصدوم در اثر آسیب­هایی مانند غرق شدن یا صدمات دیگر دچار مشکلات تنفسی و قلبی شده باشد، باید ابتدا به او ماساژ قلبی و تنفس مصنوعی بدهیم.

توجه به نکات دیگر از جمله دور کردن مجروح از محیط خطر، کنترل راه­های تنفسی و بازرسی علائم حیاتی بدن (نبض، تنفس، فشار خون ) اقدامات لازم جهت جلوگیری از خونریزی، کنترل شکستگی­ها، در رفتگی­ها باید مدنظر باشد.
به عنوان یک مربی ما اغلب اولین کسانی هستیم که با یک آسیب دیدگی برخورد می­کنیم.

پس از آنجاکه اغلب، پزشک حاضر نیست، ما مسئول انجام کمک­های اولیه هستیم.

ما به عنوان یک مربی جهت رعایت اصول ایمنی در هنگام فعالیت لازم است مواردی رامد نظر قرار دهیم.

۱- برنامه فعالیتی و تمرینی را با دقت طراحی کنیم.

۲- دستور العمل صحیحی را در اختیار آنان بگذاریم.

۳- محیط ایمنی را بوجود آوریم.

۴- وسایل مناسب و کافی در اختیار بازیکنان قرار دهیم.

۵- ورزشکاران را گروه بندی نماییم.

۶- بازیکنان را در زمینه آسیب دیدگی­ها و ناتوانی­ها ارزیابی کنیم.

۷- فعالیت را به دقت دنبال کنیم.

۸- از ورزشکاران و والدینشان رضایتنامه کتبی تهیه نماییم.

۹- کمک­های اولیه را بیاموزیم.

ما به عنوان یک مربی، یکی از اعضای مهم تیم پزشکی ورزشی هستیم و می­توانیم مراقبت­های پزشکی، ورزشی را در طی مراحل زیر انجام دهیم.

۱- کمک به پیشگیری از آسیب دیدگی­ها با استفاده از روش­های آموزشی مناسب.

۲- دستور العمل ایمن و موثر تکنیک­های ورزشی و سرپرستی دقیق.

۳- پیشگیری از وارد شدن آسیب بیشتر به بازیکن آسیب دیده.

۴- مطمئن شویم که یک بازیکن آسیب دیده تحت رسیدگی پزشکی صحیح قرار دارد.

۵- در مورد آسیب دیدگی بازیکن یا پیشرفت او در توانایی­ هایش اطلاعات کسب کنیم.

۶- به عنوان رابطی بین تیم پزشکی و بازیکن آسیب دیده عمل کنیم.

زمانی که گروه نجات می­ رسد تا بیمار را به اورژانس می­رسانیم، ما نقش مهمی را به عهده داریم از جمله:
۱- موقعیت­های شلوغ را باید کنترل کنیم.

۲- به حرکت دادن بازیکن باید کمک کنیم.

۳- اطلاعاتی در موردچگونگی آسیب دیدگی جمع آوری کنیم.

۴- بازیکن را از صدمات بیشتر مراقبت کنیم.

۵- شخصی را برای مطلع کردن اورژانس بفرستیم.

۶- آسیب دیدگی را ارزیابی کنیم.

۷- کمک­های اولیه را به کار گیریم.

در واقع، رفتار ما در اولین دقایق یک آسیب دیدگی بسیار مهم می­باشد.

ممکن است مصدوم دچار کم خونی، تورم، مشکل تنفسی و سایر مشکلات باشد. اگر ما صحیح و سریع عمل کنیم، می­توانیم زیان­های یک آسیب دیدگی را به حداقل برسانیم.

هر چند به عنوان فردی که کمک­های اولیه را می­دانیم، هیچوقت سعی نکنیم که کار یک پزشک را انجام دهیم. باید وظایف خود را بدانیم، تا زمانی که شایسته مراقبت از فرد مصدوم نیستیم، زیر بار مسئولیت آن نباید برویم. در زمانی که کادر پزشکی حضور دارند، کنترل کامل را به آنان باید بدهیم و در صورت نیاز به آنان کمک کنیم. چون ممکن است با زیر پا گذاشتن حدود و قوانین زیانی را به بار آوریم و به مدت زیادی یک بازیکن را رنج دهیم و اگر غیرمسئولانه عمل کنیم و به ورزشکارآسیب برسانیم تحت تعقیب قانون قرار خواهیم گرفت.

اصول اساسی کمک­های اولیه در تربیت بدنی:

بطور کلی باید به چند اصل اساسی توجه نمود:
۱- گذاشتن کیسه یخ یا خود یخ به تنهایی کمک بزرگی برای جلوگیری از ورم در اثر خونریزی می­نماید. بهتر است یخ را داخل کیسه نایلون یا با استفاده از یک پوشش در روی عضو قرار دهیم، زیراممکن است در اثر یخ گذاشتن به صورت مستقیم روی پوست تحریک و آسیب پوست شود.
۲- چون در اثر ضربه و خونریزی ورم ایجاد می­گردد، بهتر است عضو مجروح و مصدوم را بالاتر از حد معمول نگاه داشت، تا بدین وسیله از شدت ورم کاسته و در نتیجه درد نیز کمتر می­شود.
۳- انجام اقدامات اولیه که مربوط به علائم حیاتی ورزشکار می­شود (سیستم­های راه­های هوایی، دستگاه تنفس دستگاه گردش خون)
۴- اگر ورزشکار تنفس نداشت و یا مشکلی در دستگاه قلبی و ریوی داشت بلافاصله او را به مرکز فوریت­هایی پزشکی بفرستیم.
۶- در همان زمان که مشغول ارزیابی هستیم، مراحل ( HIT ) را که شامل تاریخچه و مشاهده و لمس است انجام دهیم.
۷- وقتی که ما سعی می­کنیم که نوع صدمه را معین کنیم در صورت لزوم به انجام کمک­های اولیه نیز بپر دازیم.
۸- ورزشکارانی که به صورت جدی آسیب دیده­اند نباید هیچ گاه حرکت داده شوند.
۹- تنها در زمانی که ما می­توانیم ورزشکاری را که دارای آسیب جدی است حرکت دهیم که وی در موقعیتی باشدکه مانع از ارزیابی ABC شده باشد و نتوان کمک­های اولیه ویژه برای نجات جان وی را ارائه کرد.
۱۰- اگر ورزشکاری بی هوش یا مشکوک به آسیب­های سر و گردن و یا پشت سر، قرار است حرکت داده شود، ابتدا باید سر و ستون فقرات ثابت شده، بدن وی نیز به صورت واحد حرکت داده شود.
۱۱- ورزشکارانی که دچار شکستگی، دررفتگی، نیمه دررفتگی یاکشیدگی و پیچ خوردگی و یا پارگی لیگامنت­های عضلانی شده­اند، تا هنگامی که آسیب­های وارده ثابت نشده و بسته نشده­اند نباید حرکت داده شوند.

مواقعی که ورزشکار نباید به مسابقه ادامه دهد:

۱- مواردی که حرکت کم شده باشد( نتواندبدود، حرکت یا ورزش کند، راه برود، بپرد)
۲- زمانی که ورزشکار تب دارد.
۳- زمانی که ورزشکار احساس سردرد، سرگیجه دارد و یا حافظه­ اش کم شده و هوشیاری او کم می­ باشد.
۴- موقعی که ورزشکار از درد پا شکایت دارد.
در صورت وجود هر یک از موارد فوق ورزشکار باید توسط پزشک مورد معاینه قرار گرفته و سپس مرخص شود.

اقدامات اولیه درمانی در آسیب ورزشی شامل مراحل زیر است:

۱- محافظت و پیشگیری از آسیب بیشتر، مثلاً با استفاده از وسایل کمک ارتوپدی.
۲- استراحت که بسته به نوع آسیب از فرم مطلق آن تا استراحت نسبی را شامل می­شود.
۳- استفاده از یخ که سبب کاهش درد، تورم و التهاب می شود.
۴- اعمال فشار که اگر همراه با یخ استفاده شود، سبب محدود شدن تورم خواهد شد.
۵- بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده نسبت به سطح قلب که سبب تسهیل تخلیه وریدی از ناحیه مربوطه می­ شود.
۶- عمل­های محافظتی که در مواقع آسیب جزیی و بدون علامت ورزشکار استفاده می­ شود، مثلاً استفاده از بانداژ برای پیچ خوردگی مختصر مچ پا.

استفاده از اصول فوق در چه زمان و توسط چه کسانی صورت می­ پذیرد؟

روش­های بالا در برخورد اولیه با آسیب­های حاد اسکلتی- عضلانی به کار می­ روند. آشنایی با آن­ها برای ورزشکار، مربی، پزشک تیم و هر فرد دیگری که مسوول درمان و برخورد ابتدایی با آسیب باشد لازم است.

چه میزان استراحت کافی است؟ استراحت نسبی در چه مواقعی تجویز می­ شود؟

طول مدت استراحت وابسته به شدتِ آسیب است. مشخص است که هر چه شدت آسیب بیشتر باشد، مدت استراحت هم بیشتر خواهد بود. وقتی یک آسیب چندان شدید نباشد، استراحت نسبی توصیه می­شود. هدف از استراحت نسبی آن است که فرد ورزشکار علی رغم وجود آسیب بدون علامت باقی بماند، هر چند تا حدودی تحرک خود را حفظ کرده است.

فایده استفاده از یخ در برخورد با آسیب­ها چیست؟ آیا گرما هم موثر واقع می­ شود؟

یخ سبب کاهش خونریزی، تورم، التهاب، نیازهای متابولیک ناحیه مجروح، درد و نیز اسپاسم عضلانی می­ شود. اما گرما به نوبه خود دارای فایده نیست و جز در مورد کاهش اسپاسم عضلانی، سبب افزایش موارد نام برده هم خواهد شد.
گاهی توصیه می­شود که دوره­های متناوب استفاده از گرما و یخ اعمال شود، یعنی عضو را ۱ تا ۲ دقیقه گرم کنند و بعد از یخ استفاده کنند. بر اساس شدت تورم عضو این نسبت قابل تغییر است. هر چه آسیب حادتر باشد، از مدت گرم کردن کاسته خواهد شد.

روش صحیح ماساژ دادن با یخ چگونه است؟ باید چه مدت زمانی طول بکشد؟ آیا روش­های دیگری هم برای استفاده از یخ وجود دارد؟

از نحوه تهیه یخ شروع می­کنیم: در یک لیوان یک بار مصرف آب ریخته و می­ گذاریم یخ ببندد. سپس لیوان را از وسط بریده و باقیمانده قالب یخ را برای مدت ۶۰ تا ۹۰ ثانیه بر روی منطقه­ای ثابت از عضو آسیب دیده نگه می­داریم تا در ناحیه مربوطه و تا ۵/۱ سانتی متر در اطراف محل احساس کرختی به شخص دست دهد. حال با توجه به وسعت محدوده­ای که بی حس شده، به آرامی یخ را به صورت دایره وار روی پوست ماساژ می­دهیم. این ماساژ در آسیب­های با وسعت متوسط، ۷ دقیقه و در نواحی بزرگ تا ۱۰ دقیقه طول خواهد کشید.
غوطه ور کردن عضو در آب یخ هم موثر است، اما تحمل آن برای مصدوم سخت است. به علاوه نمی­توان عضو را بالاتر از سطح قلب نگه داشت. به عنوان قانونی کلی، در طی یک ساعت می­ توان ۲۰ تا۳۰ دقیقه(حداکثر) از یخ استفاده کرد و حداقل ۳۰ دقیقه نیز عضو را به حال خود گذاشت. مسلم است که اگر تحمل مصدوم به سرما کم باشد، باید زمان استفاده از یخ را کاهش داد.

خصوصیت باندهای فشاری چیست؟

این باندها را از دیستال عضو به پروگزیمال می­پیچند، به طوری که در هر دور نصف پهنای دور قبلی را بپوشاند. فشار الاستیکی که اعمال می­ شود سبب کاهش تورم خواهد شد. البته بانداژ نباید آنقدر محکم انجام گیرد که در بازگشت خون وریدی به طرف قلب اختلالی ایجاد کند. در مورد باندهای الاستیک تا توان بالقوه، کشش باند کافی خواهد بود. باندهای الاستیک برای آسیب­های حاد اندام تحتانی مناسب نیستند، چون قابلیت حفاظت اندکی ایجاد می­ کنند.

اصول برخورد با ورزشکاری که شدیداً آسیب دیده و حال وخیمی دارد چیست؟

در ابتدا توجه معطوف به مجاری هوایی مصدوم خواهد بود. هرگونه انسداد یا مانعی را باید بر طرف کرد. در هنگام این بررسی­ ها باید مراقب آسیب ستون فقرات گردنی نیز بود.

در مرحله بعد به نحوه تنفس مصدوم دقت می ­شود. در صورت نیاز می­توان از تنفس مصنوعی و اکسیژن کمکی استفاده کرد تا تنفس خود بخودی و منظم برقرار شود. اینک نوبت بررسی گردش خون فرد است. نبض شریان کاروتید از لحاظ کیفیت، تعداد و ریتم لمس خواهد شد. در صورت فقدان این نبض یا نبض رادیال، باید عملیات احیاء قلبی عروقی آغاز گردد. یا همان مرحله ارزیابی مختصر عصبی که سطح هوشیاری، اندازه و واکنش مردمک­ها به نور، حرکات چشم و پاسخ­های حرکتی مصدوم را شامل می­ شود. به معنی مشاهده اندام­ها و سایر قسمت­های بدن است تا از وجود هرگونه خونریزی، شکستگی یا خون مردگی آگاه شویم.

علل اصلی ایجاد صدمات ورزشی چیست؟

عدم آمادگی بدنی، گرم نکردن بدن پیش از شروع فعالیت ورزشی، استفاده از تکنیک­های نادرست و نیز ماهیت خود رشته ورزشی از جمله دلایل ایجاد آسیب­های ورزشی هستند.

چگونه می­ توان از بروز صدمات ورزشی جلوگیری کرد؟

ارتقا دانش و سطح معلومات مربیان و خود ورزشکاران، داشتن سطح آمادگی بدنی مطلوب و گرم کردن بدن به اندازه کافی و قبل از مبادرت به انجام فعالیت می­تواند از میزان بروز آسیب های ورزشی بکاهد.

با عضو آسیب دیده چه باید کرد؟

ممکن است در میادین و اماکن ورزشی، یا خودمان آسیب ببینیم، یا با ورزشکاری که تازه آسیب دیده است، روبرو شویم. در این زمان بهترین کار، متوقف کردن فعالیت ورزشی مصدوم است.
باید به او و عضو آسیب دیده استراحت داده شود، زیرا ادامه فعالیت باعث تشدید مصدومیت شده و درمان را به صورت تصاعدی به تعویق می­ اندازد. بهتر است فرد آسیب دیده را به وسیله برانکارد از آن مکان به محلی مناسب که دارای وسایل کمک­های اولیه است، منتقل کنیم.

مراحل درمان مصدومیت:

در دومین مرحله کمک به ورزشکار آسیب دیده، باید از کمپرس یخ استفاده نمود. به جهت اینکه اگر آسیب حاصله، باعث پارگی رگ­ها شده باشد، به وسیله آن، حالت انقباض را در رگ­ها و عضلات ایجاد کرده و خون کمتری خارج شود. هر چه مقدار خون تجمع یافته در اطراف عضو کمتر باشد، زمان بهبودی کوتاه­تر خواهد بود. در مورد استفاده از یخ باید به نکاتی توجه داشت. اول آنکه اگر عضو آسیب دیده مانند انگشتان دست، پا و یا مچ دست کوچک باشد، می­توان آن­ها را در ظرفی از مخلوط آب سرد و قطعات کوچک یخ فرو کرد.
دوم اینکه در عضو آسیب دیده بزرگ مانند عضلات چهار سرران و سه سر پشت ران، بهتر است یخ مورد استفاده را داخل کیسه­های نایلونی و سپس داخل حوله­ای قرار داده و از تماس مستقیم یخ با پوست بدن جداً خودداری کنیم. این کار را در محل آسیب دیده به مدت ۳۰ دقیقه انجام داده و پس از ۱۵ دقیقه یخ را برداشته تا عضو دوباره گرم شود، این کار را به مدت ۲ تا ۳ ساعت انجام می­دهیم.

نتایج تحقیقات نشان داده، بهتر است پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت درمان با یخ را قطع کرده و از گرما استفاده کنیم. اما مرحله سوم کمک به مصدوم، استفاده از باندهای کشی و یا اعمال فشار توسط بانداژ است که باعث جلوگیری از تورم و محدود کردن خونریزی و جلوگیری از ورود آب به اطراف عضو آسیب می ­شود.
نکته قابل توجه این که بانداژ نباید بسیار محکم باشد، در غیر این صورت ضرر آن بیش از فایده آن است. علائم محکم بودن بانداژ ایجاد درد، بی حسی، گرفتگی عضو و رنگ آبی یا کبودی زیر پوست است. در پایان بهتر است که عضو آسیب دیده را بالاتر از قلب قرار داده، تا جریان خون عضو، کمتر شده و از خونریزی و درد جلوگیری شود. در صورت انجام اقدامات بالا به صورت درست و به موقع، شما کمک بزرگی به مصدوم کرده و باعث تسریع در روند بهبودی آسیب دیدگی فرد می­ شوید.

کیفیت کمک­های اولیه:

اگر شما به صورت حرفه­ای، آماتور یا تفریحی تمرین یا مسابقات ورزشی انجام می­دهید، باید توجه داشته باشید که کمک­های اولیه و رسیدگی فوری پس از آسیب دیدگی بدن امری بسیار مهم است. اگر ورزش را هر از گاهی انجام می­دهید و برای آن دکتر مشاوری ندارید باید حتما توجه کنید که در هنگام ورزش کردن همراه داشتن حداقل وسایل پزشکی اولیه لازم است.

برای اینکار البته لازم نیست که همیشه هنگام تمرینات کیف یا جعبه­ای بزرگ را دنبال خود بکشید، بلکه سعی کنید نسبت به ورزشی که انجام می­دهید، وسایل کمک­های پزشکی مورد نیاز آنرا همراه داشته باشید. برای مثال اگر فوتبال بازی می­ کنید، سعی کنید اسپری ضریه خوردگی و گرفتگی عضله، یا کیسه یخ همراه داشته باشید. چون اکثر صدمات این ورزش ضربه خوردگی یا گرفتگی عضله است. همچنین در چنین ورزشی معمولا باند و دو تکه چوب شبیه آتل به عنوان وسایل کمک اولیه لازم می­ شود، چون شکستگی نیز جزو صدمات فوتبال حساب می­ شود.

اما وسایل کلی که برای فراهم سازی یک جعبه کمک­های اولیه در ورزش پیشنهاد می­شوند، شامل موارد زیر هستند:

باند و گاز، چسب: که برای بستن زخم­های سطحی و گرم نگه داشتن عضله کاربرد دارند.

اسپری ضربه خوردگی / گرفتگی عضله، کیسه یخ: برای ساکت کردن درد و مداوای ضربه خوردگی و گرفتگی عضلانی کاربرد دارند.

پماد، ویسک و چسب گرم کن: جهت بستن و گرم نگه داشتن عضله در قسمت گرفته شده.

داروها: قرص­ های تنظیم فشار خون، سرگیجه، حال بهم خوردگی و قند.

تغذیه:

فراموش نکنید که تغذیه نیز گاهی به عنوان کمک اولیه کاربرد دارد. آب و نوشیدنی­ها جهت رفع کمبود آب بدن. موارد غذایی مقوی مانند شکلات، خرما و … که هم انرژی بدن را تامین می ­کنند و هم قند را.

دسترسی به پزشک:

سعی کنید که در هنگام ورزش و یا تمرینات خود نوع دسترسی به پزشک را مشخص کنید. مثلا اگر در ورزشگاهی کوچک ورزش می­ کنید که دارای امکانات پزشکی نیست، از محل نزدیکترین بیمارستان یا درمانگاه آنجا اطلاع کسب کنید. همیشه تلفن­ های مراکز امداد پزشکی فوری را همراه داشته باشید و آن­ها را به خاطر بسپارید.

مشاوره با پزشک:

فراموش نکنید که بهتر است تا قبل از انجام ورزش با پزشک خود مشورت کنید. پزشک را در جریان ورزش و شرایط بدنی خود قرار دهید و از او برای فراهم سازی جعبه کمک­ های اولیه سوال کنید

بی اطلاعی از عوامل خطرساز در فضاهای ورزشی هیچ گاه توجیهی برای تبرئه از مسئولیت سنگینی که بر عهده مدیران و برگزارکنندگان ساعات درسی و ورزشی نهاده میشود نخواهد بود